Sắc màu cà phê văn nghệ

Người Sài Gòn có thể uống cà phê bất cứ lúc nào trong ngày và có thể vì bất cứ mục đích gì nhưng “cà phê văn nghệ” thì có mục đích hẳn hoi và dứt khoát chỉ vào buổi tối khi thành phố lên đèn. Ngày ấy… Trước năm 1975 có một số quán văn nghệ “đình đám” ở Sài Gòn thu hút thanh niên nam nữ, văn nghệ sĩ tới uống cà phê, thưởng thức văn nghệ với sân khấu nhỏ, rất đơn sơ, chỉ là một bục gỗ cao cho ca sĩ đứng hát và người đệm đàn thùng, một chân cắm micro có dây, dàn âm ly và loa. Những dụng cụ này đặt trong một ngôi quán bên đường khu trung tâm quận 1, quận 3 với vài chục cái bàn thấp, ghế ngồi chẳng cần trang trí hoa hòe, đã là một tụ điểm thu hút dân sành điệu, tạo một sinh hoạt rất riêng của Sài Gòn về đêm bên cạnh những nơi giải trí ồn ào khác như vũ trường, quán bar, nhà hàng ăn nhậu… Quán cà phê Thằng Bờm nằm ở góc đường Nguyễn Thái Học – Phạm Ngũ Lão (quận 1) của nhóm sinh viên Luật khoa được coi là quán cà phê văn nghệ dành cho giới sinh viên học sinh, có lẽ là tiền thân của sân khấu “hát với nhau” sau năm 1975. Bởi ngoài các ca sĩ được tăng cường và hai buổi tối cuối tuần thì ngày thường người tới uống cà phê cao hứng có thể lên hát, chỉ cần viết một mảnh giấy đăng ký ca khúc và họ tên đưa cho chủ quán rồi ngồi chờ tới lượt mình được giới thiệu lên “sân khấu”; không hát thì đọc thơ, tự đệm đàn hay nhờ “nhạc sĩ” của quán đệm giúp. Quán Thằng Bờm rất nổi tiếng, tồn tại một thời gian khá dài. Quán cà phê Hầm Gió nằm trên đường Võ Tánh (Nguyễn Trãi bây giờ, cũng thuộc quận 1) của một băng nhạc trẻ, khá bề thế, đẹp hơn quán Thằng Bờm rất nhiều. Gọi là Hầm Gió vì quán là một cái hầm, không gian khá rộng, chứa được gần 100 người. Do ở đây văn nghệ mang tính chuyên nghiệp hơn, thường xuyên có các ca sĩ, nhạc sĩ nổi tiếng tới trình diễn, sân khấu cũng hoành tráng nên Hầm Gió vào dịp cuối tuần rất đông khách. Những cặp đôi ca sĩ – nhạc sĩ của Sài Gòn thời ấy bắt đầu nổi lên cũng từ Hầm Gió. Lúc đó, ca sĩ Thanh Lan còn rất trẻ, vừa đi học trường Tây vừa đi hát, cùng với nhạc sĩ Trầm Tử Thiêng thành một đôi rất được giới trẻ hâm mộ, thường xuyên xuất hiện ở Hầm Gió. Thanh Lan lên sân khấu với bộ áo dài lụa màu trắng hoặc vàng nhạt, vẫn còn nhí nhảnh và hồn nhiên bên cạnh Trầm Tử Thiêng rất “bụi”. Quán Cây Tre của ca sĩ Khánh Ly nằm trên đường Đinh Tiên Hoàng, bên trong con hẻm nhỏ, kế bên sân vận động Hoa Lư (quận 1) một thời cũng rất nổi tiếng. Ngoài Khánh Ly và Ngọc Minh (em gái của Khánh Ly) còn xuất hiện nhiều cặp đôi nổi tiếng thời bấy giờ như Lê Uyên – Phương, Từ Dung – Từ Công Phụng. Đặc biệt, một quán cà phê ghi đậm dấu ấn một thời cà phê văn nghệ Sài Gòn có lẽ là Hội quán Văn, gọi là cà phê Văn, của nhóm sinh viên ĐH Văn khoa. Quán nằm phía sau trường, trên khoảng đất trống khá rộng ở góc đường Công Lý (Nam Kỳ Khởi Nghĩa bây giờ) – Lê Thánh Tôn (quận 1). Quán rất sơ sài, chỉ là một gian nhà trống, mái tôn, vách cót ép, bàn thấp, ghế thấp nhưng mỗi đêm có hàng trăm thanh niên sinh viên – học sinh, văn nghệ sĩ tới thưởng thức văn nghệ “ngoài trời”. Chính ở cà phê Văn, ca sĩ Khánh Ly từ Đà Lạt xuống kết hợp với Trịnh Công Sơn thành một “cặp đôi hoàn hảo”, tạo nên những đêm nhạc tình ca đình đám ở Sài Gòn và từ đó Khánh Ly nổi lên với danh hiệu “ca sĩ chân đất” bởi khi hát với Trịnh Công Sơn trên bục gỗ sân khấu ngoài trời quán Văn, có lúc cao hứng cô đã lột cả giày dép, đi chân trần trên cỏ.

… Bây giờ Sau năm 1975, một thời gian khá dài, người Sài Gòn cũng trở lại với thói quen uống cà phê cóc mà mở đầu rất sớm là khu vực cà phê cóc hồ Con Rùa (quận 1). Một số văn nghệ sĩ ra đây mở quán cà phê vỉa hè; sáng mở, chiều tối dọn, chỉ một xe đẩy nhỏ  đựng ly tách, bình thủy, vài cái bàn, chục cái ghế, cây đàn thùng… là thành quán cà phê. Khách tới uống thoải mái, có khi “ngồi đồng” từ sáng tới trưa, từ trưa tới chiều, bày bàn nhậu tới khuya; đàn hát, ngâm thơ đập bồn, đập bát tới mệt xỉu mới tan hàng. Sau đó, Sài Gòn – TP HCM nở rộ phong trào mở quán cà phê văn nghệ có sân khấu ca nhạc hằng đêm và tăng cường ca sĩ, tấu hài mỗi tối cuối tuần. Quán Champa trên đường Nguyễn Thông (quận 3) là một điển hình, rất nổi tiếng. Khá nhiều ca sĩ trẻ, nhóm tấu hài đã thành danh từ đây. Sau đó thì một loạt phòng trà như Đồng Dao, Tiếng Tơ Đồng, Thế Kỷ và phòng trà trên lầu cà phê Brodard, rồi Phiêu Linh của nhạc sĩ Hà Dũng ở góc đường Lê Thánh Tôn – Nguyễn Huệ ra đời, mở cửa hằng đêm rất nhộn nhịp. Nhưng dấu ấn quán cà phê văn nghệ Sài Gòn mang hơi hướng của những Văn, Thằng Bờm, Hầm Gió sau năm 1975 có lẽ cà phê Văn Nghệ nằm trên đường Lam Sơn (quận Bình Thạnh). Ở đây cũng có những ca sĩ, nhóm nhạc nổi lên như Vinh Hiển, Tam ca Áo Trắng, Ba Thế Hệ… Và có lẽ còn cái chất cà phê văn nghệ Sài Gòn nhất, dù đã được “nâng cấp” bằng tên gọi phòng trà, là cà phê Ân Nam trên đường Trương Định của ca sĩ Lan Ngọc, hiện vẫn còn hoạt động. Quán cũng là một cái hầm, giống như Hầm Gió thuở nào. Chương trình ca nhạc ở đây khá chọn lọc, thu hút giới trung niên muốn tìm lại dư âm của một thời “cà phê văn nghệ Sài Gòn” đã mất…